Southern Reach: Sokrates level pangalaktyczny.

Patrzysz na książkę na sklepowej półce. Ma wyrazisty kolor. Przypomina ci trochę jakiś szajs z dzieciństwa, coś nieuchwytnego i subtelnego: lamówkę na spodenkach kapitana Tsubasy, a może odcienie twoich ulubionych Rycerzy Zodiaku? Wyciągasz ją za grzbiet i bezbronny patrzysz prosto w hipnotyczny wir na okładce. Twoja świadomość wpada w pułapkę zastawioną przez przedwieczną siłę Dobrego Dizajnu. Kiedyś działała w służbie katolicyzmu, dziś mózg może ci wyprać każdy. Jesteś szczęśliwcem jeśli zrobi to Jeff VanderMeer.

Southern Reach to wspólny tytuł trylogii, na którą składają się: Unicestwienie, Ujarzmienie i Ukojenie ( SPOILER ALERT: Lektura ostatniej części przynosi coś zupełnie odwrotnego od jej tytułu ). To również nazwa agencji rządowej zajmującej się Strefą X. Nie martwcie się, to nie trzytomowa opowiastka o pięciu się na szczyt w opłacanej przez podatników korporacji – ta kwestia zajmuje bagatela półtora tomu. Pozostała część to powolne staczanie się w otchłań własnego umysłu przez szereg postaci ( bardziej lub mniej dobrowolnie) zdegradowanych do pełnionych przez siebie funkcji: biolożkę, dyrektorkę, kontrolera…  

Powstanie Strefy X jest tajemnicą. Tajemnicą musi również pozostać to czy po lekturze całej trylogii będziecie mieć jakiekolwiek pojęcie o jej początkach. Jedyne co musicie wiedzieć to to, że Strefa X wpływa na wszystkich – także na czytelników. Zaczynając tą trylogie liczyliście na ogromne potwory rodem z Pacific Rim wypełzające ze strefy jakąś międzygalaktyczną monstrostradą? Będziecie i nie będziecie zawiedzeni jednocześnie! VanderMeer sprawi, że mimo iż będziecie spodziewać się więcej wybuchów to jednocześnie wcale nie będziecie się ich spodziewać . Jasne? Nie? To właśnie VanderMeer! 

Wyobraźcie sobie połączenie „Z archiwum X”, twórczości Franza Kafki i Diuny. Tutaj schematy najdziwniejszej ingerencji z poza naszego świata łączą się z kafkowskim pesymizmem i fatalizmem, a wszystko to na tle szeroko pojętej ekologii i natury. Akcja toczy się powoli, a świat przedstawiony dostajemy do wglądu dopiero po przesianiu go przez sito osobowości i psychiki głównego bohatera. W pierwszej części naszym przewodnikiem będzie mocno introwertyczna Biolożka. Zaprowadzi nas  do wnętrza strefy, które okaże się zupełnie niepodobne do miejsca kosmicznego kataklizmu (chociaż na dobrą sprawę nim jest… a może nie?). W drugiej części stajemy po zewnętrznej stronie bariery oddzielającej Strefę X i dzięki Kontrolerowi zapoznajemy się z placówką Southern Reach oraz naukowymi teoriami na temat tej niezwykłej „katastrofy ekologicznej” (Sokrates tańczy i śpiewa). Trzecia część nieco przyspiesza – tu akcja dzieje się przed i po powstaniu strefy, uzupełniane są niedopowiedziane wątki z części poprzednich i mogłoby się wydawać, że dostaniemy jakąś ładną naukową teorię, która tłumaczyłaby ten cały obłęd… tyle tylko, że to nie twarde sci-fi, a weird fiction więc na złudzeniach się kończy. 

 

Trudno mi oprzeć się wrażeniu, że Southern Reach nie powinno być trylogią. Kończąc Unicestwienie człowiek ma wrażenie jakby coś tu było nie tak – coś się za szybko skończyło, czegoś było za mało. W ustach pozostaje niesmak, jak po przeczytaniu nadmiernie rozbudowanej ulotki WWF. Ujarzmienie też niestety nie broni się jako samodzielny konstrukt literacki – Kontroler to nie Steven Seagal porywający i damskie i męskie serca w wir Aikidoprzygody. Właściwie to w wykonaniu Kontrolera nie doczekamy się ani porywania ani przygody ani tym bardziej Aikido. Trzecia część nareszcie podaje nam to na co liczyliśmy – mnóstwo dreszczyku i szczyptę odpowiedzi, ale tylko takich, które rodzą dalsze pytania (VanderMeer ty psotniku!). Podsumowując: Southern Reach powinno być jedną książką. Długą jak cholera, powoli rozkręcającą się i dziwną powieścią. Rozbijanie pomysłu na części sprawia, że niektórym czytelnikom nie wystarczy determinacji aby dobrnąć do druzgocącej puenty. Z drugiej jednak strony tworzy to więcej miejsca dla użycia POTĘGI DOBREGO DIZAJNU – widząc jak ładnie trzy grzbiety prezentują się na mojej półce, podlegając hipnotycznej sugestii okładek decyduję się wreszcie skończyć ten temat.

Doszliście do wniosku, że ta recenzja nie zmierza w żadnym konkretnym kierunku? Punkt dla was. Z weird fiction jest trochę jak z bestsellerem naszych czasów – historią o J.CH. i jego dwunastu kolegach. Czytając ma się niezliczone przemyślenia, kiedy jednak ktoś zapyta nas o jeden powód dla którego ktoś miałby przeczytać tą, a nie inną książkę, dostajemy mentalnych drgawek i po długiej chwili rzucamy jakimś wyświechtanym frazesem. Southern Reach zahacza o wiele ważkich tematów jednak nie jest to diagnozująca social sci-fi z pod znaku Zajdla czy Lema. Podczas lektury nie dostajemy łatwych odpowiedzi. Co więcej, nie dostajemy nawet tych trudnych i ciężkich do przyjęcia. Dostajemy tylko grudę przemyśleń, z którą chcąc nie chcąc będziemy się babrać aż do końca lektury. Niepowtarzalność ludzkiego umysłu, sens walki za wszelką cenę, sens odpuszczenia i poddania się, słowa i ich prawdziwe znaczenie, cywilizacje tak odmienne i tak bardzo zaawansowane, że umysł odmawia ich najprostszej analizy, więzi międzyludzkie, a wreszcie słabość naszego człowieczego ja i pusta duma rozpychająca nas od środka w kształt istoty ludzkiej. Uff. Polecam gorąco  i chłodno odradzam jednocześnie. Czytacie na własną odpowiedzialność.