Współcześni pisarze rosyjscy cz. 2: Władimir Sorokin

Jednym z najlepiej znanych na świecie współczesnych pisarzy rosyjskich jest Władimir Sorokin. Jego książki przetłumaczono na większość języków zachodnioeuropejskich, a także na japoński czy koreański. Sam autor ma sentyment do Polaków - zapewne nie bez wpływu na jego stosunek do Polski jest fakt, że dzieła Rosjanina są tutaj popularne i często wydawane.

Choć Sorokin jest już niejako klasykiem, gdyż publikuje od czasów radzieckich, to jego czytelnikami są głównie młode osoby. Nietrudno się domyślić dlaczego – Sorokin żongluje współczesną popkulturą na każdym kroku. Autor często posługuje się konwencją science fiction oraz wykorzystuje motywy fantastyczne. Jak wiadomo – kosmici i zombie bez problemu przyciągną młodych. Dla Sorokina jednak środki te stanowią przede wszystkim narzędzie do zabawy gatunkami literackimi, parodiowania klasyki, a przede wszystkim częstowania czytelnika absurdem z potrawką z kiczu.

Spróbujcie wymyślić superabsurdalną fabułę z udziałem najbardziej wyświechtanych motywów w popkulturze. Co powiecie na to: sekta kosmitów-nazistów przybywa na Ziemię aby odszukać najpiękniejszych blondynów i blondynki rasy aryjskiej wśród ludzi, po czym doprowadza ona do końca świata. Może być? Jeśli podsunąłem wam pomysł na książkę, to muszę was rozczarować – Sorokin już to opisał w swojej trylogii Światło i Lód. Praktycznie każda jego powieść streszczona jednym zdaniem prezentuje się równie niedorzecznie.

Najszerzej znane dzieło Sorokina - trylogia Światło i Lód (Lód, Bro i 23000) 

– kosmiczny pierwiastek ludzkości ulega przebudzeniu i prowadzi cywilizację na nieoczekiwaną drogę zbawienia – groteskowa, futurystyczna wizja dziejów świata z kosmitami i tunguskim meteorytem w rolach głównych. Pisarz jak zwykle bawi się konwencjami, miesza, psuje i stawia wszystko na głowie.

Jeśli do zabawy motywami i konwencjami dodać upolitycznienie książek Sorokina, otrzymujemy uproszczony obraz konceptualizmu w literaturze rosyjskiej, którego pisarz jest czołowym przedstawicielem. Niepoprawność polityczna Sorokina przysporzyła mu już niejednokrotnie problemów oraz opinii skandalisty. Oskarżenia kierują wobec Sorokina oczywiście zwolennicy polityki Putina, którego pisarz otwarcie krytykuje. Wiele zarzutów jest równie absurdalnych jak fabuła jego książek, np. po wydaniu Lodu – wspomnianej wyżej historii o kosmitach poszukujących wśród ludzi Aryjczyków został oskarżony o faszyzm, a jawnie parodystyczna forma powieści została przez oskarżycieli zignorowana. Nie trudno się jednak dziwić kontrowersjom jakie wzbudza w Rosji literatura Sorokina – wyobraźmy sobie przeciętnego Rosjanina, historycznie przyzwyczajonego do strachu i respektu wobec władzy, czytającego o stosunku seksualnym klonów Stalina i Chruszczowa (Błękitne sadło) – takie coś nie może przejść bez echa.

Zamieć – Lekarz kierujący się z początku pozytywistycznymi pobudkami zmierza w burzy śnieżnej ratować życie ludzkie w odległej wiosce. Klasyczny początek powieści przeradza się w dalszej części w pełen absurdu pastisz. Według Gogola Rosja to trójkonne sanie brnące przez zamieć ku niewiadomemu, według Sorokina – sanie zaprzęgnięte w pięćdziesiąt karłowatych koników jadące do wioski zombie. Parodia i jednocześnie pochwała rosyjskiej klasyki.

Upolitycznienie jest nieodłączną częścią prozy Sorokina. Styl literacki wykształcony w odpowiedzi na ucisk za czasów radzieckich pozostaje z pisarzem do dzisiaj – pytanie tylko, czy dzieje się tak w wyniku twórczego przyzwyczajenia, czy może dlatego, że w Rosji niewiele się od tamtych czasów zmieniło. Polityczne nawiązania wykorzystuje Sorokin do kreślenia szerszych uogólnień o świecie i naturze ludzkiej, wszystko w krzywym zwierciadle. Z drugiej strony można też polityczność uznać za element rosyjskiej klasyki od wieków walczącej z uciskiem. A bez rodzimych tradycji literackich Sorokin nie istnieje – pożywką dla jego literatury jest właśnie operowanie na dziedzictwie dawnych mistrzów pióra – rozwijanie jak i karykaturowanie ich dokonań.

Kolejka – obraz społeczeństwa rosyjskiego w mikroskali – bohaterami są ludzie stojący w kolejce. Celne przedstawienie mentalności uwarunkowanej systemem politycznym, przede wszystkim destrukcyjnej bierności wobec swojego losu. W książce nie ma narratora – na całe dzieło składają się wyłącznie dialogi.

Nie można też odmówić książkom pisarza walorów typowo rozrywkowych. Wszechobecny absurd i jaskrawy kicz leżą u podstaw jego komediowego stylu. Przyciągają też do Sorokina popularne motywy science fiction i ciekawe, futurystyczne wizje, ale też szerokie nawiązania do światowej popkultury. Dodać do tego trzeba także sensacyjne nieraz tempo Sorokinowych powieści. Wszystko to składa się na przepis na współczesny bestseller i może właśnie dzięki temu pisarz jest jednym najbardziej znanych w świecie współczesnych pisarzy rosyjskich.

Sorokin jest też autorem dramatów (w większości nieprzetłumaczonych na polski) oraz scenariuszy do takich rosyjskich produkcji filmowych jak np. 4 oraz Dau Ilii Chrzanowskiego, Moskwy i Mishen Aleksandra Zeldowicza czy Kopiejki Iwana Dychowicznego.

A zatem - fani fantastyki, literatury zaangażowanej politycznie, sensacyjnej, komediowej, fani i antyfani kiczu - wszyscy chwytajcie śmiało za teksty Sorokina!